Bij de coalitievorming in 2002 bestond het idee dat deelname van én VVD én CDA aan het college samen met de PvdA voordelig zou zijn voor de Amsterdamse belangenbehartiging in Den Haag. De Amsterdamse VVD-ers en CDA-ers hebben goede contacten met hun partijgenoten in het Kabinet en de Tweede Kamer en kunnen de ergste onheil voor de stad beter bestrijden als ze in het college zitten. Dat was toen nog de gedachte.
Uniek
Voor een meerderheid in de raad is het CDA niet nodig (PvdA 15, VVD 9 en CDA 4 van in totaal 45 raadsleden). De beloning met een wethouderspost voor het CDA betekende niet alleen overmatig veel invloed op het beleid van een kleine partij maar ook de vorming van een college met unieke samenstelling. Nooit eerder in de Amsterdamse geschiedenis sinds de Tweede Wereldoorlog is er een college geweest waarin de PvdA alleen met de twee rechtse stromingen tegelijk in het college zat. De colleges bestonden tot de jaren zeventig doorgaans uit PvdA en KVP/AR/CHU (de voorlopers van het CDA). Van 1966 tot 1970 zaten VVD en KVP/AR/CHU ook samen in het college maar toen zat ook de CPN weer in het college. Hetzelfde geldt voor de periode 1976-1978, ook toen zaten VVD én CDA samen in het college maar met PvdA en CPN. In 1990 maakte het CDA plaats voor de VVD. Tot 2002 zat de PvdA met de VVD in het college altijd samen met één of meer progressieve partijen. D66 kon in die tijd nog tot een progressieve partij worden gerekend.
Bezuinigingen
Heeft de deelname van én VVD én CDA aan het college aan de verwachtingen voldaan? Op het punt van afwenden van onheil heeft men gefaald. Bezuinigingen zoals op het gemeentefonds, het armoedebeleid, de afschaffing van Melkertbanen en de halvering van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing hebben Amsterdam keihard getroffen. Met veel kunst en vliegwerk heeft de gemeenteraad tot nu toe de scherpste kanten van het rijksbezuinigingsbeleid op kunnen vangen binnen de begroting. Maar dat zal niet lang meer lukken. Door het beleid van dit kabinet zal de gemeente gewongen worden tot bezuinigen en het verhogen van de inkomsten.
Invloed
Op het punt van zaken voor elkaar krijgen in Den Haag dankzij de deelname van de twee rechtse partijen aan het college valt er ook weinig substantieels te melden. Zelfs iets relatief simpel als een paar miljoen subsidie krijgen voor een sportdome in Noord kreeg de CDA-wethouder bij haar partijgenoot-staatssecretaris niet voor elkaar. Ook de noodzakelijke gelden voor uitbreiding van de grote zeesluis zijn nog steeds niet hard toegezegd door CDA-minister Peijs. Overschrijdingen bij de Noord-Zuidlijn, inmiddels betaalt Amsterdam zo’n 25% in plaats van de gebruikelijke 5% zelf, leiden niet tot een actieve lobby van de VVD-wethouder bij zijn partijgenoot-minister van financiën voor herziening van de gemaakte wurgafspraken. Naar verluidt is de belangrijke bijdrage van Den Haag voor de renovatie/nieuwbouw van het Stedelijk Museum meer te danken aan de inspanningen van raadsleden van VVD en D66 dan aan de inspanningen van de CDA-wethouder bij haar partijgenoot de minister van OCW.
Beleid
Dan het beleid zelf. Als je CDA-ers en VVD-ers in het college opneemt moet je niet raar opkijken als ze rechtse accenten leggen in het beleid. Dan zien we dan ook elke dag gebeuren. Topsport wordt belangrijker gevonden dan breedtesport. Allureprojecten in de openbare ruimte vindt men belangrijker dan meer geld voor de stadsdelen om de buurten goed te kunnen onderhouden. Betaalbare woningen bouwen? Het liefst zou men geen enkele sociale huurwoning meer bouwen. De Wibautstraat herinrichten en veiliger maken of de binnenring afmaken (Tram op vrije baan) heeft geen prioriteit. Fietsen mee in de IJtram al helemaal niet. 80 km op de ring is men (te) lang tegen. Een poging tot een moeizaam compromis over de bereikbaarheid van Almere (‘De Uitweg’) wordt daags na het raadsbesluit in de media belachelijk gemaakt door de VVD-wethouder: ‘Niet zeuren, doe gewoon een weg op palen door het Gein’. Het actieve milieubeleid lijkt zelfs geheel tot stilstand te zijn gekomen waardoor de stad nu kampt met enorme fijnstof problemen. De wethouder geeft zelf toe dat ze hier gefaald heeft. Schiphol krijgt vrijbaan als het aan CDA en VVD ligt. Liever vandaag dan morgen privatiseren en alle Amsterdamse aandelen verpatsen. Nog een 6e en 7e baan? Geen bezwaar!
Raadsleden
Tot slot de houding van CDA en VVD-raadsleden tegenover het kabinetsbeleid. Het is zeer opvallend hoe de Amsterdamse raadsleden het voor de stad zo ongunstige beleid van hun partijgenoten uit Den Haag met verve verdedigen. Het huurliberaliseringsbeleid van minister Dekker pakt zeer onvoordelig uit voor de Amsterdammers met een kleine beurs, maar de VVD-raadsleden staan te juichen. Het beleid van minister Verdonk drijft mensen meer uiteen dan het samenbindt maar de VVD roept direct op hoge toon de ‘theedrinkende’ burgemeester op het matje als Amsterdammers laten merken dan ze niet zitten te wachten op haar komst.
Lijstverbinding
Mijn conclusie is dat deelname van én VVD én CDA aan het college geen enkele meerwaarde heeft. Althans niet als je voor progressieve politiek bent. Wat dan wel? De PvdA maakt sinds haar oprichting in 1946 onafgebroken deel uit van het college van Burgemeester en Wethouders in Amsterdam. De vraag is hoe lang dat nog zo blijft. Iedere verkiezing weer moet we de Amsterdammers overtuigen van onze kwaliteiten en ideeën voor de stad. Als de verkiezingen goed verlopen begint het onderhandelen over een nieuw college. Dat de PvdA niet automatisch in een college komt hebben we niet alleen kunnen zien in Rotterdam maar ook in de provincie Noord-Holland en bijvoorbeeld in stadsdeel Oud Zuid. Om sterk te staan in de onderhandelingen is de eerste opdracht de verkiezingen te winnen. Het liefst één of twee zetels erbij. Om geen stemmen verloren te laten gaan vind ik dat de partij moet besluiten tot een lijstverbinding met GroenLinks en zo mogelijk ook met SP. Berekeningen laten zien dat in sommige gevallen dit één zetel meer oplevert voor links. Daar komt nog bij dat we er rekening mee moeten houden dat CDA en VVD samen de verkiezingen ingaan. Op rijksniveau wordt daar al hardop over nagedacht.
Voorkeur bekend maken
Ik vind dat de PvdA moet streven naar de vorming van een programmatisch zo progressief mogelijk college. Dat is dus niet een coalitie met VVD én CDA. Te verwachten valt dat inhoudelijke overeenstemming eerder bereikt wordt tussen PvdA, GroenLinks, SP en mogelijk D66 dan tussen PvdA en VVD/CDA. Met de partijen ter linkerzijde kan op voor de stad en de Amsterdammers essentiële onderdelen als integratie, onderwijs, werk, milieu, sociaal, verkeer en wonen, een veel progressiever beleid gevoerd worden dan thans met rechts. Voor de duidelijkheid naar de kiezer toe zou het goed zijn als de PvdA en de andere partijen al voor de verkiezingen uitspreken welke coalitie hun eerste voorkeur heeft. Het zal duidelijk zijn dat die coalitie er alleen kan komen als de verkiezingsuitslag dat mogelijk maakt en er programmatisch overeenstemming bereikt wordt tussen de partijen.